Test av patroner
Ekspertens beste patroner til elgjakt: – Større kaliber er ikke nødvendigvis bedre
Selv om både Mauser, patron og skytter gjorde jobben, var det likevel noe som manglet. Dette avgjør hvilke patroner du bør velge til elgjakta ifølge jakt-ekspert Jørund Lien.
Den grove åttetagger elgoksen som fall for første skot frå HV Mauseren ladd med 30–06 Remington 180 grs CL var min første elg.
Men sjølv om både Mauser, patron og skytter gjorde jobben, var likevel ikkje originalskjefte og jernsikte anatomiske. Særleg godt tilpassa jaktbruk eller spennande, nye og moderne nok for den nyblivne elgjeger.
Derfor vart ei meir hendig og moderne Sako med femti cm 308 Winchester løp og kikkertsikte elgrifle for meg dei neste tre-fire åra.
Nokre elgar fall for 180 grs Sako HammerHead, utan at fluktstrekninga imponera ein som hadde lese sin del av norsk jaktlitteratur. Og alt av amerikansk jakt- og våpenskriveri han kom over.
Bedre skuddeffekt måtte til
Meir og betre skoteffekt måtte til, og ei ny Sako Finnbear 300 Winchester Magnum var løysinga.
Men heimelading måtte til.
For det første var fabrikkladde Winchester 300 Win Mag alt for kostbare til at eg kunne skyte så mykje som eg ville. For det andre visa diverse improvisera ekspansjonstestar at halvgod 180 grs blyspiss i magnumhastigheit slett ikkje hadde betre inntrenging enn same kule frå 308 og 30–06.
Snarare tvert i mot, til tross for at den kom frå imponerande stor hylse og ditto krutladning. Eller nettopp derfor, som seinare erfaring har visa.
300 Win Mag måtte ha tyngre og betre kule, og valet fall på 200 grs Sierra GameKing.
Felt flest elg med 200 grs Sierra GameKing
200 grs Sierra GameKing var 30 kaliber jaktkule med høg bc og sd. Og min erfaring frå konkurranseskytinga var at Sierra er lik presisjon.
Høg bc var heilt nødvendig på den tid, for i tillegg til betre skoteffekt var flat kulebane med topp presisjon målet med 300 Win Mag. Å lade med butte kuler gav ingen meining då, og snautt nok no.
I dag er det klart at 200 grs Nosler Partition ville vere eit vel så godt kuleval, med nesten like høg bc og presisjon.
Fakta er at 200 grs Sierra GameKing er den enkeltkula eg har felt flest elg med.
Først i Sako 300 Win Mag, deretter i Snauflaterifla kamra for villkatten 30-338.
Og 200 grs Sierra GameKing var god nok elgkule den, sjølv om få gjekk gjennom stor elg. Og endå færre såg ut som reklamebilda av soppforma, fint ekspandera jaktkuler.
Er enda grovere kaliber bedre?
Regelen var heller litt ujamn ekspansjonsform på kulene som med flid vart plukka ut av felt elg.
Men om 30 kaliber magnum er bra, er vel endå grøvre betre?
På denne tid var 338 Win Mag elgpatron med stor E, men likevel lite interessant.
Til det var steget frå 7,62 til 8,5 mm for lite til å vere verdt meir rekyl. 9,3x62 var heller ikkje aktuell som elgpatron. Det stod svart på kvitt i alle kulebanetabellar.
375 H&H derimot, den måtte fylle alle krav nokon elgjeger kunne ynskje å få oppfylt! Og når ein velbruka Sako Finnbear 375 H&H så kunne kjøpast til snill pris vart 375 H&H min elgpatron i nokre år. Først ladd med diverse tradisjonelle blyspisskuler, der 300 grs Sierra GameKing var favoritt.
Rester etter blyfliser og mantelsplinter i elgen
Etter anbefaling frå meir erfarne 375-brukarar var 270 grs Hornady InterLock SP elgkule ein haust.
Men etter fem elgfall utan gjennomskot – der alt eg fann att i elgane var blyflisar og mantelsplintar – var dette første og siste haust med denne kula
Så kom superkulene, og elgane fall like greitt for Barnes X i kulevekt frå 235 til 270 grs. Og Swift A-Frame 250, 270, og 300 grs som dei hadde falle for 300 grs Sierra GameKing.
Sjølv om eg etter kvart meinte at 270 grs X og 300 grs Swift A-Frame gav mindre skoteffekt enn lettare superkuler.
Les også (+): Kenneth skyter 40 000 skudd i året – her er hans beste hagletips
Grovt er bedre enn fint
Mitt lengste skot på elg nokon gong vart utført med 300 grs Sierra GameKing i 375 H&H. Målet var ein grov sekstagger elgokse som fall rett ned i smellen.
Det nest lengste stod ein 150 grs Trophy Bonded i 308 Winchester for, men den sekstaggeren fall slett ikkje i smellen – den gjekk nok nærare 150 meter etter treff rett bak bogen.
Uansett visa mine tørre tal at gjennomsnitt av fluktstrekning med 375 H&H var litt mindre enn gjennomsnitt for tidlegare elgfall med patroner i 30-kaliber.
Derfor var grovt betre enn fint. Og dermed måtte endå grøvre enn 375 prøvast på elgjakt!
Først ei av svært få Sako Finnbear 458 Winchester Magnum, så 416 Remington Magnum i ny. Men ombygd CZ 375 H&H frå Ragnar Hansen.
Større kaliber ikke nødvendigvis bedre
Utan at større kaliber førte til meir knall & fall, snarare tvert i mot.
Sjølv om det ikkje fall på langt nær så mange elg for 416 og 458 som 375 H&H. Og at den faktiske forskjellen i gjennomsnittleg fluktstrekning bare var rundt rekna to meter, var det likevel ikkje så at elgen alltid og meir umiddelbart vart slått i bakken av ei 416- eller 458-kule enn med 375.
Om ikkje grove storviltpatroner er merkbart meir effektive elgveltarar, er det vel heller ikkje nødvendig å bere på tunge rifler kamra for grove patroner med upraktisk tung rekyl?
Dermed vart 2,9 kg lett Remington 700 KS kamra for 35 Whelen neste elgrifle. Ikkje det at 35 Whelen ikkje er temmeleg grov, 9 mm kuler er godt over gjennomsnitt av kaliber til norsk elgjakt.
Men Remingtonen var lett den, og elgane fall like godt som tidlegare Likevel vart 35-løpet skifta ut med rustfritt Shilen 280 Remington-løp etter nokre år, ut frå tanken om at 280 Remington passa betre som allroundpatron til storviltjakt.
På denne tid hadde testing av og skriving om våpen og patroner blitt meir eller mindre fulltidsjobb. Og stadig nye rifler, patroner og kuler kom inn til test. Enkelte vart og funnen verdige til å bli med på jakt.
Remington Ultra Mag er av de mer minneverdige patronene
300 og 338 Remington Ultra Mag var to av dei meir minneverdige.
Serien med Remington Ultra Mag-patroner vart lansera med brask og bram i 1999, magnumpatroner utan magnumbelte var det heilt store og nye på den tida.
Første elgfall for 300 Remington Ultra Mag var ei stor, einsleg elgku som hadde fått sans for alt som var etande av hagevekstar i løpet av sumaren.
Jaktlaget var skjønt einige om at den var det sikrast å felle i gjerningsøyeblikket.
Derfor tok eg stilling med Remington 700 og fabrikkladd 300 Remington Ultra Mag 180 grs Nosler Partition i eplehagen ut på kveldinga.
Ikkje lenge etter kom elgkua med stø kurs for fruktfatet. Og i det den snudde breisida til, small skotet med siktepunkt heilt inntil bogen på femten meters skothald.
Lang fluktstrekning
Stor smell i det drygt 90 grs krut lyste opp i skumringa, men eg rakk knapt å ta ladegrep før elgkua forsvann i full fart nedover jordet. Slett ikkje knall og fall for mitt første skot på elg med 300 Remington Ultra Mag, nei!
I tiltakande skumring var det bare å fylje spora, som var tydelege nok nedover jordet. Elgkua brydde seg tydelegvis lite om anslagsenergi. For den hadde nok energi til å springe ned heile jordet og eit godt stykke nedover ein skogsveg.
Skotet sat nøyaktig der siktepunktet var – heilt inntil bogen, med utgangshol inntil bogen på motsett side. Til tross for godt treff med overmål av anslagsenergi var fluktstrekninga minst så lang som nye forslag om tre hundre meter som grense for skadeskyting av elg.
Rett nok skjedde flukta i nedoverbakke, og elgkua hadde stor fart, men dette kan tene som eit bevis på at teoretisk fluktgrense som mål for skadeskyting bare er teori.
Les også (+): Verdens mest brukte jaktpatron i den vestlige verden, og en av de tre store i Norge.
Ble bedt om å ikke skyte elg med slike patroner
Så og teoretisk anslagsenergi, om ikkje store 300 Remington Ultra Mag med godt over 5000 joule ved munningen har meir enn nok av den slags til elgjakt, kva skal ein då tru om vesle 308 Winchester?
Eller 6,5x55? Realiteten var og er så enkel som at slikt kan hende på jakt. Uansett patron, kule og anslagsenergi.
Om høg hastigheit, anslagsenergi, kule eller lang fluktstrekning i høg fart er viktigast årsak til blodslått slakt strides dei lærde om. Dette tilfellet oppfyller i grunnen alle desse faktorar. Og resultatet var det mest blodslåtte elgslakt eg har sett.
Elgkua var blodslått nær sagt frå øyro til låra. Og eg fekk klar beskjed av ein eldre, erfaren elgjeger og slaktar om å ikkje skyte fleire elgar med slike patroner!
Eit par år seinare vart ei Remington 700 kamra for 338 Remington Ultra Mag og fabrikkladd 250 grs Swift A-Frame med på elgjakt. I grunnen ein i overkant rekylfrisk kombinasjon av patron og riflevekt, men ikkje meir upraktisk enn at det var mogeleg å skyte rimeleg gode treff frå jegermessig skytestilling.
På den tid var mindre elgbestand målet, og alle einslege hodyr skulle fellast. I andre drevet kom ei halvstor elgku i passa fart på passa skothald.
Ein plystretone, og elgkua stoppa med breisida til med treff rett bak bog av 250 grs Swift A-Frame som resultat.
Men elgkua brydde seg null og niks om kule, kaliber eller anslagsenergi. Den bråsnudde og sprang full fart eit par hundre meter til næraste post der den fall for eit meir eller mindre velretta skot i ryggen.
På nytt, masse anslagsenergi frå anerkjent storviltkule. Men ingen annan skotreaksjon enn umiddelbar flukt.
Mange elg har falt like fort og effektivt av "småpatroner"
Under seinare jakt fall andre elgar i smellen for både 300 og 338 Remington Ultra Mag. Men fakta er uansett at mange elgar har falle like fort og effektivt for ”småpatroner” som 260 Remington og 6,5x55 som store, rekylfriske og til dels kjøtøydeleggande 300 og 338 Remington Ultra Mag.
Så skal det og seiast at 6,5 mm patroner har eg bruka mest når eg har jakta elg åleine utan hund, drivarar eller anna som kan forstyrre elgen.
Ustøkt elg har lettare for å falle i smellen enn støkt elg.
Sjølv om nye kuler eller patroner og rifler må prøvast på jakt, har Sauer 202 OutBack 8x57 JS i seinare tid hatt æra av å vere den av mine rifler som oftast har blitt med på elgjakt. Litt på grunn av patron, litt på grunn av vekt, litt på grunn av mekanisme, sikring og presisjon.
Men og på grunn av skoteffekt, for det meste med knall og fall i smellen. Og det med så forskjellige kuler som 11,7 g RWS KS, 12,7 g Oryx, 11,7 g Naturalis og 10,4 g TTSX/EcoStrike.
Nå er det sjølvsagt ikkje slik at 8x57 IS overgår alle andre storviltpatroner i skoteffekt, det er bare det at for meg har elg felt med 8x57 IS litt mindre fluktstrekning enn alt anna.
Mest truleg ikkje bare på grunn av patron med passande kaliber, kule, kulevekt eller hastigheit – lettskoten og presis rifle med fornuftig rekyl er nok meir viktig her. Men mest av alt er nok treffpunkt grunnen til at elg fell i smellen for 8x57 IS.
For på same tid som Sauer 202 OB 8x57 IS kom i hus, konvertera eg frå siktepunkt bak bogen til siktepunkt midt i bogen. Helst litt høgt og litt langt framme for best og mest skoteffekt
Treffpunktet er det viktigste
At treffpunkt er mest viktig, og ikkje nødvendigvis 8 mm kuler, visa seg tydeleg ein haust der fleire elgar fall for 1 millimeter mindre kulediameter.
Patrona var nye Federal Premium 160 grs Trophy Bonded Tip 280 Remington, der både patron og kule visa seg å vere like velegna til elgjakt som det meste anna.
Det skulle forresten bare mangle, for Federal Trophy Bonded Tip og nyare TLR har etter kvart visa seg å vere blant dei aller, aller beste jaktkuler til stort vilt.
Uansett er 8x57 IS med gode kuler ei av mine favorittpatroner til elgjakt, sjølv om Sauer 202 OB må ta sin del av æra for det.
Likevel kan eg i dag nesten like godt ta med ei av dei beste .30 kaliber patroner på elgjakt. Eller .338 i fornuftig hylsevolum, eller 35 Whelen som er ein av mine absolutte favorittar.
Eller 375 H&H som absolutt ikkje må gløymast, for den er elgpatron i særklasse!
Om du saknar 9,3 her, er det på grunn av at 9,3 er eitt storviltkaliber eg ikkje har jakta elg med.
Men den er dugande elgpatron som, til tross for marginale forskjellar i kulebane, kan det meste av det både 35 Whelen og 375 H&H kan.
Fra subjektiv til objektiv vurdering av elgpatroner
Så langt og så mykje om mine eigne erfaringar og meiningar om patroner til elgjakt. Men kva med ei objektiv vurdering av elgpatroner?
Litt farga av eigne erfaringar byrjar min liste over patroner spesielt for elgjakt med .30 kaliber. Og då med 308 Winchester, 30–06 og 300 Winchester Magnum. Få om nokon andre .30 kaliber kan gjere jobben merkbart betre.
Av desse tre er 308 Win patrona for lette og kompakte rifler med ditto låskasse, 30–06 passar betre i normallang låskasse.
Til elgjakt med konvensjonell blyspiss eller lodda jaktkuler har 30–06 den klare fordel at 13 g kuler har omtrent same utgangshastigheit som 11,7 g kuler i 308 Win.
Lange, tunge blyspisskuler toler litt meir av grove elgbein enn lettare og stuttare blyspisskuler.
For deg som vil jakte med homogene kuler
For den som heller vil jakte med homogene sender 30–06 ut 150 grs TTSX/GMX/EcoStrike med tilnærma same hastigheit, og kulebane som 300 Winchester Magnum med 180 grs kuler.
Samanlikna med begge har 30–06 fordelen av høgare utgangshastigheit enn 308 Win. Men mindre rekyl enn 300 Win Mag.
Og ikkje minst presterar 30–06 høgare utgangshastigheit enn 308 Win i stutt løp – eit moment som særleg er viktig for den som vil jakte med homogene kuler.
Høg hastigheit er viktig for få harde, homogene koparkuler til å ekspandere raskt og påliteleg.
Les også (+): Disse sleipe triksene lokker frem elgen
Til deg som vil ha grovere kaliber
For elgjegeren som har større tru på grøvre kaliber enn .30 er gamle 8x57 IS i dag endå betre elgpatron enn den var før lodda kuler, og andre premiumkuler såg dagens lys.
Dette gjeld sjølvsagt og 8x68S, men å anbefale 8x68S som allmenn elgpatron er nok å gå litt langt. Sjølv om den er betre enn det meste av både nye, og ikkje fullt så nye patroner.
.338 er storviltkaliber, og velegna til elgjakt. Likevel er 338 Win Mag den store taparen i salstal blant alle elgpatroner, og det mest på grunn av rekyl. Derimot er vesle 338 Federal grovt, men rekylsnilt alternativ blant elgpatroner.
Endå grøvre 9 mm patroner som 358 Winchester, 35 Whelen og 358 Norma Magnum er alle elgpatroner, men vanskeleg å anbefale for gjennomsnittsjegeren.
9,3 mm ER elgkaliber. Om patrona er 9,3x57, 9,3x62, 9,3x64 eller 9,3x74 R betyr mindre, men felles for alle 9,3 er rekyl i overkant for dei fleste jegerar.
375 H&H er på topp blant praktiske elgpatroner, for 375 H&H har kulevekt, diameter og anslagsenergi nok til alle elgar. Og ikkje minst rekylenergi heilt klart i overkant for dei aller fleste elgjegerar.
Men sjølv om 375 H&H slår hardt i begge endar, er 375’en vanskeleg å slå som storviltpatron!
Kva så med mindre kaliber som 7 mm, .270 og 6,5 mm som elgpatroner? Dei enkle fakta er at alle er mindre enn .30 kaliber. Og med lik kule i same hastigheit vil .30 kaliber ekspandere til større diameter, med større sårkanal, og raskare blodtap som resultat.
Samanlikna med størrelse og vekt på elg er sjølvsagt den faktiske forskjellen på diameter og kulevekt liten, men den er der.
8x57 IS og 30–06 er idealpatroner til elgjakt
Sjølv om nettopp 6,5x55 er patrona som trygt kan anbefalast for den som skal kjøpe sin første rifle, og for den som vil ha ei rifle til all norsk jakt.
Og den evige sanning om at ei god og velplassera 6,5 mm kule i lungeregionen er mykje betre og meir effektiv enn kva som helst av ovstor patron. Og grove kuler i vom eller tarmar, er likevel ikkje 6,5 mm det mest egna kaliber for jegeren som vil ha ei rifle spesielt til elgjakt.
Om ein skal sjå nøkternt, sakleg og til dels kjedeleg på alle faktorar her er nok gamle 8x57 IS og 30–06 dei som er nærast å vere idealpatroner til elgjakt.
Heilt klart ikkje best i omtrent noko som helst av alle dei krav ein kan finne på å setje til den perfekte elgpatron.
Men om ein skal summere alle fordelar og ulemper blant alt som finst av jaktpatroner er det vanskeleg å finne ei einaste patron som i gjennomsnitt er betre enn nettopp 30–06!
Les også (+): De beste jegerne bruker noen av de samme teknikkene som idrettsfolk.